وضعیت حقوقی توافق طرفین بر افزایش میزان مهریه پس از عقد نکاح چگونه است؟ آیا این میزان، جزء مهرالمسمی محسوب می‌گردد؟ آیا توافق و دین علی‌حده است؟ آیا چنین توافقی جایز و معتبر است؟ چنانچه توافق بر تبدیل تعهد (بر فرض تبدیل سکه بهار آزادی به ملک) باشد، چه وضعیتی دارد؟
نظر هیئت عالی
در فرض سوال، در عقد نکاح که مهریه معین پیش‌بینی و مقرر شده، امکان کاهش یا افزایش میزان مهریه نیست مگر در قالب بذل یا ابراء و یا دریافت بخشی از مهریه که اصطلاحاً کاهش مهریه تلقی نمی‌شود؛ زیرا مهر عوضی است که هنگام انعقاد عقد نکاح معین شده و تبدیل عقد نکاح سابق به عقد نکاح جدید یا تبدیل مهر به مهر جدید امکان‌پذیر نیست؛ درصورتی‌که مهر در قالب تبدیل تعهد تبدیل به مال دیگری شود؛ در این فرض، مهریه زمان عقد به لحاظ تبدیل تعهد که از اسباب سقوط تعهدات است قابلیت مطالبه ندارد.
انتخاب وکیل در اراک را جدی بگیرید!
نظر اکثریت
در مواردی که در عقد نکاح، مهرالمسمی تعیین می‌شود به استناد ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی به مجرد عقد، زن مالک مهر می‌شود و می‌تواند هرگونه تصرفی در آن نماید. پس در مانحن فیه سبب پیدایش و ثبوت مهر، عقد نکاح است. بنابراین هرگونه توافق طرفین بر افزایش مهریه، عنوان مهریه (مهرالمسمی) را ندارد و یک دین و تعهد علی‌حده می‌باشد که بر ذمه زوج قرار می‌گیرد و به استناد ماده ۱۰ قانون مدنی، جایز و لازم‌الوفاء است و زوجه می‌تواند موضوع آن توافق را مطالبه نماید اما نه در قالب مهریه.
در خصوص تبدیل مهریه نیز صرف جایگزین شدن مال دیگر به جای مال قبلی به عنوان مهریه تغییر در عنوان مهریه ایجاد نمی‌کند و این موضوع برخلاف جایی است که مالی بر مهریه افزوده می‌شود و فقط نوع مالی که به عنوان مهریه در ابتدا تعیین شد به مال دیگر تبدیل می‌گردد و اساساً دین جدید و علی‌حده به وجود نیامده. بنابراین تغییر مال، عنوان مهریه را از بین نمی‌برد.
نظر اقلیت
با توجه به مواد ۱۰۸۰ و ۱۰۸۷ قانون مدنی، تعیین مهر ممکن است در زمان عقد یا پس از آن صورت گیرد و لذا وقتی اصل مهر می‌تواند پس از عقد نکاح تعیین شود، افزایش آن نیز می‌تواند پس از عقد نکاح و با تراضی طرفین صورت پذیرد و مانعی ندارد و جزء مهرالمسمی محسوب می‌گردد. در قانون مدنی مباحث مالی عموماً قوانین تکمیلی می‌باشند. در خصوص توافق بر تبدیل مهریه ماهیت آن بدین صورت است که متعهد نسبت به تعهد اصلی بری‌الذمه می‌شود و ذمه وی به تعهد جدید اشتغال پیدا می‌کند. لذا این تراضی، تبدیل تعهد می‌باشد و متعهد و متعهدله به تعهد جدیدی که قائم‌مقام تعهد اصلی است به جهتی از جهات، تراضی می‌نمایند.
نظر ابرازی
رای دیوان عدالت اداری در پرونده کلاسه ۵۱۶/۸۷ مورخ ۱۵ شهریور ۱۳۸۸ شماره دادنامه ۸۸/۴۸۸ بدین شرح است: به شرح نظریه شماره ۸۸/۳۰/۳۵۰۷۹ مورخ ۱۳۸۸/۰۵/۱۲ فقهای شورای نگهبان: مهریه شرعی همان است که در ضمن عقد واقع شده است و ازدیاد مهر بعد از عقد شرعاً صحیح نیست و ترتیب آثار مهریه بر آن، خلاف موازین شرع شناخته شد. بنابراین جزء ب از قسمت ۱۵۱ بخش‌نامه‌های ثبتی مبنی بر اینکه چنانچه زوج در مقام ازدیاد مهریه زوجه برآید این عمل باید به موجب اقرارنامه رسمی صورت گیرد که در دفترخانه اسناد رسمی به ثبت می‌رسد که نتیجتاً مبین امکان افزایش مهریه به شرط تنظیم سند رسمی است، مستنداً به قسمت دوم اصل ۱۷۰ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و ماده ۴۱ قانون دیوان عدالت اداری مصوب ۱۳۸۵ ابطال می‌شود.
رویه قضایی در این خصوص متفاوت است:
۱-شعبه ۱۲ دیوانعالی کشور در رای نهایی شماره ۹۳۰۹۹۷۰۹۰۷۲۰۰۷۴۸ مورخ ۱۳۹۳/۰۸/۰۳ استدلال نمودند: چنانچه بعد از عقد نکاح میزان مهریه افزایش یابد این امر دین تلقی می‌شود و قابل مطالبه است.
۲- شعبه ۲ دادگاه تجدید نظر استان تهران در رای نهایی شماره ۹۳۰۹۹۷۰۲۲۰۲۰۱۷۷۱ مورخ ۱۳۹۳/۱۰/۱۷ استدلال نمودند: مهرالمسمی در زمان عقد همان است که طرفین بر آن توافق نمودند و افزایش آن بعد از عقد شرعاً صحیح نیست.
۳- شعبه ۳۰ دادگاه تجدید نظر استان تهران در رای نهایی شماره ۹۳۰۹۹۷۰۲۲۳۰۰۵۳۰ مورخ ۱۳۹۳/۰۴/۱۱ استدلال نمودند: افزایش مهریه پس از عقد نکاح به موجب اقرارنامه رسمی باطل بوده و مشمول ماده ۱۰ قانون مدنی نیز نمی‌باشد.
۴- شعبه ۸ دیوان عالی کشور در رای نهایی شماره ۹۳۰۹۹۷۰۹۰۶۸۰۰۴۹۴ مورخ ۱۳۹۳/۰۵/۱۱ استدلال نمودند: چنانچه مهریه از مبلغ ذکر شده در عقد نکاح به رقم جدیدی افزایش یابد میزان افزایش یافته مشمول عنوان مهریه نمی‌شود و در نتیجه در صورت درخواست گواهی عدم امکان سازش توسط مرد دادگاه نباید به پرداخت میزان افزایش یافته حکم دهد.
۵- شعبه ۱۱ دادگاه تجدید نظر استان تهران در رای نهایی شماره ۹۳۰۹۹۷۰۲۲۱۱۰۱۰۳۷ مورخ ۱۳۹۳/۰۶/۲۹ استدلال نمودند: در صورتی که در زمان عقد مهرالمسمی تعیین شود مهریه همان است و در صورت اضافه کردن بعدی آن توافق مهریه محسوب نشده اما تعهد جدیدی است که زوج می‌بایست به آن پایبند باشد.