نکات مهم در استفاده از کپسول اکسیژن!
استفاده از کپسول اکسیژن برای تمامی بیماران تنفسی که دچار کمبود خلوص اکسیژن یا تنگی نفس می شوند اولین چیزی است که در نظرشان می آید. چراکه قیمت کپسول اکسیژن نسبت به دستگاه اکسیژن ساز کمتر بوده و نیز مردم آشنایی بیشتری با این وسیله تنفسی دارند. اما در زمان خرید کپسول اکسیژن و استفاده از آن باید به نکاتی توجه داشت که در ادامه به تفصیل به آنها می پردازیم.
علل و شرایط بسیاری مانند سندرم دیسترس تنفسی حاد، کم‌خونی، آسم، نقص مادرزادی یا بیماری قلبی، بیماری ریه بینابینی، ذات‌الریه، بیماری مزمن انسدادی ریوی و غیره وجود دارند که می‌توانند باعث بروز هیپوکسمی یا کاهش اکسیژن خون در بدن شود. بعضی از این شرایط و بیماری‌ها به راحتی درمان می‌شوند و مشکل هیپوکسمی بیمار نیز برطرف میشود. اما در دیگر موارد به دلیل مشکلات مزمن ریوی و نارسایی تنفسی، بیمار نیاز مداوم به اکسیژن‌درمانی به کمک دستگاه اکسیژن‌ساز یا کپسول اکسیژن دارد.
سیلندرها یا کپسول‌های اکسیژن (با ظرفیت‌های مختلف)، هنوز هم به طور گسترده در بیمارستان‌ها، کلینیک‌های سرپایی و منازل مورد استفاده قرار می‌گیرند. اگرچه در حال حاضر دستگاه‌های اکسیژن‌ساز و کپسول گاز فریون مصارف متفاوتی دارند و استفاده از کپسول اکسیژن ساز برای اکسیژن‌درمانی طولانی‌مدت و مداوم بیماران رایج‌تر هستند، اما هنوز هم کپسول‌های اکسیژن به دلیل قیمت مناسب خود مورد استفاده قرار می‌گیرند. بسیاری از پزشکان در ابتدا اکسیژن‌درمانی را با کپسول‌های اکسیژن استاندارد قابل حمل آغاز میکنند؛ تا زمانی که بیمار از مصرف اکسیژن بی‌نیاز شود و یا برای یک درمان طولانی‌مدت برای وی تصمیم‌گیری شود.
انواع کپسول اکسیژن
اکسیژن خالص درون یک کپسول اکسیژن، در دو حالت مختلف گاز اکسیژن فشرده یا اکسیژن مایع عرضه میشود.
کپسول گاز اکسیژن فشرده
هوای عادی که در شرایط جوی استاندارد تنفس میکنیم حاوی 21٪ اکسیژن و 79٪ نیتروژن است. اما کپسول گاز اکسیژن فشرده حاوی 99.5٪ اکسیژن خالص است. در واقع تولید‌کنندگان، اکسیژن را از اتمسفر می‌گیرند و آن را فشرده میکنند. هنگامی که گاز اکسیژن فشرده از کپسول آزاد میشود، فشار زیاد داخل کپسول به خروج آن کمک میکند. انتشار فشار باعث ایجاد جریان اکسیژن میشود که از طریق کانولا بینی یا ماسک، بیمار آن دریافت میکند.
کپسول اکسیژن مایع
اکسیژن مایع نیز 99.5٪ اکسیژن خالص است که در اثر سرد‌کردن گاز اکسیژن تولید میشود و به صورت مایع ذخیره میشود. برای اکثر بیماران بلافاصله پس از تشخیص، استفاده از کپسول اکسیژن مایع تجویز نمی‌شود. چرا که کپسول اکسیژن مایع به دلیل تجهیزات اضافی و آموزش‌های لازم برای استفاده از آن، عملاً برای استفاده کوتاه‌مدت غیر ضروری است. با این وجود، هنوز هم یک گزینه درمانی طولانی‌مدت معقول به دلیل ارزان‌تر و حجیم‌تر بودن است.
سایز و ظرفیت کپسول‌های اکسیژن
در حال حاضر کپسول‌های اکسیژن در پنج سایز 2.5، 5، 10، 20 و 40 لیتری در انواع قابل حمل و صنعتی تولید می‌شوند. کپسول‌های 2.5 لیتری کوچک و قابل حمل هستند و برای نوزادن و کودکان بیمار، ورزشکاران کوهنورد در ارتفاعات بالا و شرایط اورژانس پزشکی کاربرد دارند. کپسول‌های 5 لیتری به منظور حمل در داخل اتوموبیل شخصی و آمبولانس کاربرد دارند و حداکثر 3 تا 4 ساعت ظرفیت رساندن اکسیژن را دارند.
کپسول‌های 10 لیتری مناسب‌ترین سایز برای منازل و کلینیک‌های درمانی هستند (اما قابل حمل نمی‌باشند) و معمولا با تنظیم مصرف 1 تا 2 لیتر اکسیژن در دقیقه، 8 تا 10 ساعت ظرفیت رساندن اکسیژن را دارند. کپسول‌های 20 و 40 لیتری اصولا در بیمارستان‌ها، مراکز درمانی و انتقال طولانی‌مدت بیمار در آمبولانس استفاده می‌شوند و توصیه میگردد در منازل مورد استفاده قرار نگیرند.
نکات مهم در استفاده از کپسول اکسیژن در منزل
کپسول اکسیژن مانند کپسول گاز ازت دارای اجزای مختلف مانومتر (برای اندازه‌گیری فشار گاز اکسیژن ورودی و خروجی کپسول)، رگولاتور (برای تبدیل واحدهای فشار مانومتر به واحد لیتر در دقیقه جریان اکسیژن)، محفظه آب (برای مرطوب‌کردن اکسیژن خروجی)، لوله کانولا بینی یا ماسک است. وجود رگولاتور بسیار مهم است زیرا به شما کمک میکند که مقدار خاصی از جریان اکسیژن را برای خروج تنظیم کنید و بدون آن کپسول مقدار زیادی از گاز تحت فشار را به سرعت آزاد میکند؛ که بسیار خطرناک است. دو نوع رگولاتور جریان مداوم و جریان پالس-دوز وجود دارد.
در ادامه به نکات مهمی در مورد استفاده از کپسول اکسیژن در منزل به منظور حفظ ایمنی بیمار و همراهان او ذکر شده است.
نکات عمومی
– قبل و بعد از استفاده از کپسول اکسیژن، دستان خود را بشویید. دستان شما باید قبل از تماس با کپسول اکسیژن کاملاً خشک باشند (مخصوصا اگر از الکل برای ضد عفونی یا کرم و لوسیون دست استفاده میکنید).
– کپسول و لوله آن را تمیز نگه دارید. این کار به جلوگیری از استنشاق میکروب‌ها کمک میکند. در مورد نحوه تمیزکردن یا مراقبت از کپسول اکسیژن خود، از شرکت تأمین‌کننده کپسول‌های پزشکی سوال کنید.
به طور کلی مراحل استفاده از کپسول اکسیژن به شرح زیر است:
1. اجزای کپسول را چک کنید
– مانومتر را چک کنید تا مطمان شوید که گاز اکسیژن به میزان کافی وجود دارد. شرکت تأمین‌کننده به شما می‌گوید که چه زمانی باید کپسول اکسیژن خود را تعویض و پر کنید و یا آنها کپسول اکسیژن شما را در یک برنامه منظم تحویل می‌گیرند و می‌دهند.
– سطح آب محفظه آب را بررسی کنید. در صورت پایین‌تر بودن از سطح شاخص، آن را با آب استریل یا مقطر پر کنید. از شرکت در مورد زمان‌های تعویض محفظه آب، لوله و کانولا یا ماسک برای جلوگیری از تجمع میکروب‌ها سوال کنید.
2. لوله را وصل کنید
– همانطور که قبلا آموزش دیده‌اید؛ لوله کانولا بینی یا ماسک را از محل مخصوص خود، به کپسول اکسیژن وصل کنید.
– چک کنید که لوله خم یا مسدود نشده باشد.
3. شیر فلکه را باز و میزان جریان اکسیژن را تنظیم کنید
– میزان جریان اکسیژن را به کمک رگولاتور، دقیقا مطابق با نظر پزشک تنظیم کنید.
4. کانولا را در بینی یا ماسک خود قرار دهید
– با قراردادن کانولا در بینی یا ماسک بر روی صورت خود، به طور عادی از طریق بینی نفس بکشید.
– اگر مطمئن نیستید که اکسیژن در کانولا جریان است، یک آزمایش ساده انجام دهید. کانولا را درون یک لیوان آب قرار دهید. اگر در آب حباب ایجاد شد، پس اکسیژن در جریان است.
نکات ایمنی
نکات ایمنی برای استفاده ایمن از کپسول اکسیژن در منزل، شامل موارد زیر است:
- باید حداقل 1.5 تا 3 متر بین کپسول اکسیژن و منابع آتش‌زا و گرما‌زا مانند سیگار، کبریت، شمع، شومینه و غیره فاصله باشد.
- بیمار سیگار نکشد و در اطراف او هم افراد سیگاری نباشند.
- در نزدیکی کپسول بنزین، گازوئیل، روغن، تینر و الکل نباشد.
- درب اتاق بیمار را باز بگذارید تا هوا جریان داشته باشد.
- مراقب باشید کپسول اکسیژن زمین نیافتد و یا به آن ضربه وارد نشود. در صورت افتادن کپسول بر روی زمین، فورا شیرفلکه آن را ببنید. اگر رگولاتور یا شیرفلکه شکسته باشند و امکان بستن کپسول نباشد، اتاق را ترک کرده و با آتش‌نشانی تماس بگیرید.
- کپسول اکسیژن را به صورت عمودی نگهداری کنید و به کمک یک ترالی نیز آن را جابه‌جا کنید.
- در صورت عدم استفاده از کپسول، شیرفلکه آن را ببنید.
اگر هر یک از موارد زیر را مشاهده کردید، سریعا با اورژانس یا پزشک بیمار تماس بگیرید:
- کمرنگ‌شدن رنگ پوست یا آبی‌شدن لبها یا ناخن‌های بیمار
- تنگی‌نفس، خس‌خس سینه یا تغییرات دیگر تنفسی حتی با وجود اکسیژن
- سرگیجه، بی‌قراری یا اضطراب بیشتر از حالت طبیعی بیمار
- درد قفسه سینه
هر آنچه باید درباره تاریخ انقضای کپسول اکسیژن بدانید
در این بخش راجع به سوالی که ممکن است ذهن خیلی از مصرف کننده ها را درگیر کرده باشد صحبت میکنیم و آن تاریخ انقضای کپسول اکسیژن است که در اختیار شما قرار دارد.
هر کپسول اکسیژن از تاریخی که پر میشود به شرطی که آن را استفاده نکنید تاریخ انقضای خاصی برای آن تعریف نشده است . اما توصیه این است که اگر از کپسول اکسیژن استفاده نمیکنید , دو راه وجود دارد که متوجه شوید کپسول پر است یا خیر !
راه اول این است : زمانی که از کپسول استفاده نمیکنید و مانومتر را از آن جدا میکنید مطمئن باشید شیر خوب بسته شده باشد , برای اینکه از این موضوع اطمینان پیدا کنید , بهترین کار این است که دهانه ی شیر را پس از بستن با یک مقدار کف صابون یا مایع ظرفشویی امتحان کنید , بدین صورت که کمی کف درست کنید و با استفاده از یک تکه اسفنج روی دهانه ی شیر سیلندر بزنید و متوجه شوید نشتی دارد یا خیر.
چرا تاکید بر این است که از کف صابون استفاده شود ؟ به این علت که در بعضی مواقع دیده شده با ترفندهای دیگری مانند گرفتن آتش جلوی شیر و یا گرفتن سیگار روشن جلوی آن , دهانه ی شیر را تست میکنند. این کار بسیار بسیار خطرناک است و حتما توصیه این است که اگر میخواهید شیر را از نظر نشتی امتحان کنید ازکف صابون استفاده کنید و اگر مطمٔن شدید نشتی ندارد میتوانید کپسول را نگهداری کنید.
راه دوم برای تشخیص تاریخ انقضای کپسول اکسیژن این است که از یک مانومتر استفاده کنید و آن را به سیلندر وصل کنید و ببینید گیج فشار در چه رنجی قرار دارد و چند وقت یک بار آن را کنترل کنید.
اگر تمام این کنترل ها انجام شد و سیلندر کماکان پر بود باز سوال پیش می آید که چقدر میتوانم آن را در منزل نگهداری کنم و چقدر برای من قابل استفاده خواهد بود ؟
در رفرنس های خارجی آن چیزی که ما مطالعه کرده ایم اگر مشخصا بخواهم بگویم , شرکت BOC انگلیس عدد ۳ سال را برای این منظور بیان کرده است. ولی پیشنهادی که ما داریم , برای اینکه شما خاطر جمع شوید این است که اگر بیشتر از ۲ سال کپسول پر شده در منزل دارید که استفاده نکرده اید , بهتر این است که دوباره شارژ شود .
دستگاه اکسیژن ساز خانگی و کمبود اکسیژن
- خلوص اکسیژن خروجی اکسیژن ساز خانگی عموما بین 93 تا 95 درصد میباشد.
- کاهش اکسیژن هوا باعث تورم مغز میشود به صورتیکه اگر اکسیژن مصرفی به میزان کمتر از 6 درصد برسد حیات فرد در معرض خطر قرار میگیرد.
- به کمبود اکسیژن در بدن هیپوکسی گفته میشود که علائم مهم آن کبودی لبها و صورت میباشد. اگر کاهش اکسیژن رسانی در بدن ادامه پیدا کند منجر به تورم و آسیب بافت ها شده و در نهایت باعث از بین رفتن سلول ها و آسیب اندام میشود.
- سلول های مغز در مقایسه با سایر نقاط بدن از حساسیت بالایی نسبت به مصرف اکسیژن برخوردارند. به همین دلیل در صورت کاهش بیش از حد مصرف اکسیژن ،بافت مغز اولین عضوی است که بیش از چند دقیقه دوام نیاورده و اگر به سرعت به آن اکسیژن نرسد منجر به آسیب غیر قابل بازگشت سلولی و در نهایت مرگ مغزی میشود.
- طبق توصیه متخصصان ریوی استفاده از دستگاه اکسیژن ساز خانگی برای بیماران ریوی ضروری است به طوریکه ترخیص این بیماران از بیمارستان به شرط استفاده از دستگاه اکسیژن ساز خانگی در محیط خانه امکان پذیر می باشد.
اشتباهات رایج درباره دستگاه اکسیژن ساز خانگی
- اگر دستگاه اکسیژن ساز خانگی به طور عادی روشن باشد و بیمار از آن استفاده نکند هیچ گونه اکسیژنی را به محیط اتاق اضافه نمیکند.
- دستگاه اکسیژن ساز خانگی صرفا با برق کار میکند و فاقد هرگونه باتری و یا سیلندر ذخیره است و به محض قطع شدن برق دستگاه خاموش میشود.
- دستگاه اکسیژن ساز خانگی دارای 2 نوع فیلتر میباشد. فیلتر داخلی که باید بعد از هر 2000 ساعت استفاده تعویض گردد و فیلتر خارجی که باید بعد از هر 800 ساعت استفاده تعویض شود. این فیلتر ها مادام العمر نمی باشند.
- به دلیل معلق بودن موتور کمپرسور داخل دستگاه ، هنگامی که دستگاه روشن است نباید به هیچ عنوان دستگاه اکسیژن ساز خانگی به پهلو قرار گرفته و یا حمل شود.
- در قسمت خروجی اکسیژن دستگاه اکسیژن ساز خانگی،لیوان مانومتر قرار دارد که اکسیژن خروجی از داخل آن عبور کرده و مرطوب میگردد،لازم به ذکر است که باید در یک سوم حجم لیوان آب مقطر یا آب جوشیده ریخته شده و حدودا هر 10 روز یکبار لیوان و سوراخ های نازل شلنگ داخل لیوان جرم زدایی گردد.
چه زمان از دستگاه اکسیژن ساز خانگی استفاده کنیم؟
- برای تنظیم و تصفیه گردش خون برای کودکان و افراد مسن
- برای جلوگیری از افزایش فشار خون ،مبارزه با بیماری های آسمی و مشکلات تنفسی،کاهش بیماری های قلبی و عروقی
- برای خون رسانی کافی به بافت های بدن
- برای ایجاد شفافیت در پوست
- برای جلوگیری از استرس و تاخیر در روند پیری
- برای خانم های باردار جهت سلامت سیستم عصبی جنین و کمک به رشد آن
- برای افزایش طول عمر و تقویت حافظه
- برای بازسازی ریه های آسیب دیده اشخاص سیگاری و بازگرداندن عملکرد نرمال به آنها